Terug naar overzicht thema's

TAKEN EN ACTIVITEITEN VAN VREDESWERKERS IN CONFLICTGEBIEDEN

In Geweldloos Actief van juli 1994 schreef ik een artikel waarin ik pleitte voor een opleiding voor vredeswerkers die in conflictsituaties behulpzaam zouden kunnen zijn in het kader van een interventie van binnenuit. Bij een interventie van buitenaf worden vredeswerkers, zeker als het militairen zijn, door de bevolking gezien als vreemde eenden in de bijt, soms zelfs als een bezettingsmacht. In Bosni' en Kosovo is dat bij velen het geval. Daarom stel ik dat conflicten alleen duurzaam kunnen worden opgelost door de mensen die zelf bij het conflict betrokken zijn. Van een interventie van binnenuit is sprake als opgeleide vredeswerkers hulp bieden aan mensen die daar in hun conflictsituaties om vragen. Hierdoor kunnen die mensen hun activiteiten met meer succes inzetten voor een geweldloze oplossing van hun problemen en conflicten.

Opleiding
Intussen is de Stichting Burger Vredes Teams Nederland (BVTN) opgericht die een leerprogramma heeft opgesteld dat door de Hogeschool Windesheim te Zwolle in een eenjarige post-HBO opleiding kan worden omgezet zodra er de financiële bronnen voor zijn gevonden. De activiteiten daarvoor zijn in volle gang. Het klimaat is gunstig aangezien steeds meer mensen, ook politici, inzien dat opgeleide vredeswerkers nodig zijn om conflicten, waar dan ook, duurzaam te kunnen oplossen. In dit artikel wil ik nader ingaan op de vraag: "Wat moeten die opgeleide vredeswerkers doen?"

Taken
Ik onderscheid de volgende taken die uitgevoerd moeten kunnen worden:
1. Informatie verwerven, onderzoeken, situatie verkennen.
2. Contacten leggen en onderhouden.
3. Internationale aanwezigheid tonen.
4. Bruggen bouwen.
5. Politieke bewustwording van de bevolking bevorderen.
6. Rapporteren, publiceren.
7. Bemiddelen, desgewenst helpen bij onderhandelingen.
8. Inspringen waar hulp nodig is.

Activiteiten
Om die taken te kunnen uitvoeren dienen vredeswerkers een aantal activiteiten te ontwikkelen, waarbij zij zich zoveel mogelijk onpartijdig dienen op te stellen. Van belang is dat polarisatie en escalatie worden beperkt en er zich een vredesproces en een proces van democratisering kan ontwikkelen. Bovendien moeten vredeswerkers, in het land waar zij worden ingezet, eerst een legale status verwerven. Zonder legale status zijn zij toeristen en gelden alle beperkingen die voor een toerist van toepassing zijn. De toe te passen activiteiten, per taak, zijn onder andere de volgende:
1. Informatie verwerven, onderzoeken, verkennen
- Het betreffende conflict analyseren om te herkennen wat de oorzaken zijn, welke partijen een rol spelen en wat hun verwachtingen zijn, in welke fase het conflict zich bevindt, welke invloeden van buitenaf werkzaam zijn e.d.
- Zich grondig op de hoogte stellen van de specifieke culturele, politieke en economische situatie van het land waarin zij zich bevinden en die trachten te begrijpen.
- Overige van belang zijnde feiten verzamelen en documenteren.
2. Contacten leggen en onderhouden
- Contact leggen met de ambassades van de landen waaruit de vredeswerkers komen. Hiermee stellen zij die ambassades op de hoogte van hun aanwezigheid en hun bedoelingen. In geval van nood kunnen zij de hulp van hun ambassade inroepen.
- Contacten leggen en onderhouden met overheid(s-instanties) en politici. Dit om hen op de hoogte te houden van het werk van de vredeswerker en om zo nodig een beroep op hun medewerking te kunnen doen.
- Contacten leggen met kerken, vakbonden, basisgroepen zoals mensenrechten- en andere organisaties. Deze contacten zijn nodig om de verschillende basisgroepen, organisaties en instellingen bij het vredesproces te betrekken.
3. Internationale aanwezigheid tonen
Bij interne conflicten die uitlopen op geweld is het vaak de burgerbevolking die de grootste nadelen ondervindt. Groepen uit de bevolking die in conflictsituaties de conflicten op een geweldloze manier willen oplossen en zich daarbij onpartijdig opstellen worden vaak door beide strijdende partijen als verdacht beschouwd. In zo'n situatie geldt veelal: 'wie niet voor ons is, is tegen ons'. Elke partij ziet zulke groepen als meewerkend met de andere partij. Vredeswerkers kunnen door hun aanwezigheid de ruimte voor activiteiten van zulke groepen vergroten. Hun aanwezigheid heeft een geweld-deëscalerende werking omdat er uit blijkt dat de wereldopinie bij het conflict is betrokken. Gewelddadige gebeurtenissen blijven daardoor niet in het verborgene. De activiteiten van Peace Brigades International (PBI) laten zien, dat als vredeswerkers hun aanwezigheid tonen dit geweldsplegers afschrikt. Aanwezigheid tonen is vooral belangrijk bij de volgende gelegenheden: - Bij gebeurtenissen die spanningen kunnen oproepen zoals verkiezingen en demonstraties, stakingen en andere geweldloze acties. - In kantoren van basisorganisaties die met huiszoeking worden bedreigd. - Als mensen worden bedreigd. Meestal gaat het dan om leiders van basisgroepen en om mensenrechtenactivisten. Zij worden bedreigd in de hoop dat zij hun activiteiten staken. Begeleiding van deze mensen, soms 24 uur per dag, kan voorkomen dat de bedreiging escaleert in moord.
4. Bruggen bouwen
De volgende activiteiten kunnen de dialoog tussen strijdende groepen bevorderen: - Alle mogelijke moeite doen om het vertrouwen van alle in het geding zijnde partijen te krijgen. Vertrouwen is nodig om toegang te krijgen tot verschillende partijen. - Vertrouwensstructuren helpen opbouwen. Vertrouwenstructuren zijn nodig om groepen tot samenwerking te bewegen. Dit eist een zekere mate van verzoening. - Verzoeningspogingen ondernemen. - Vooroordelen wegnemen. In Kosovo wordt door vredeswerkers van het Balkan Peace Team aan de Albanezen over situaties verteld van Serviërs die hulp boden aan Albanezen op de vlucht. - Isolement van verschillende groepen doorbreken om de communicatie te bevorderen. Dit kan door netwerken te vormen, het beleggen van conferenties en het uitwisselen van vertegenwoordigers van organisaties.
5. Politieke bewustwording van de bevolking bevorderen
- Politieke bewustwording van basisgroepen vergroten. Naarmate de politieke bewustwording toeneemt neemt ook de wens tot realisering en bescherming van de mensenrechten toe, evenals de behoefte aan democratische ontwikkelingen.
- Democratische structuren helpen opbouwen. Democratische structuren zijn nodig om een klimaat te scheppen waarin conflicten geweldloos kunnen worden opgelost.
- Vredesopvoeding en vredesonderwijs bevorderen door helpen bij het opstellen van educatieve programma's.
- Formele en informele leiders trainen in geweldloos denken en handelen opdat zij geweldloze acties kunnen leiden en hun achterban kunnen leren omgaan met geweldloze conflictoplossing.
- Laten zien dat er geweldloze strijdmethoden zijn om voor je rechten op te komen.
6. Rapporteren, publiceren
- Feiten en gebeurtenissen objectief documenteren.
- Objectieve voorlichting geven.
- Dienen als informatiecentrum.
- Basisgroepen helpen bij het ontwikkelen van public relations. Het verspreiden van de ideeën van basisgroepen die op een geweldloze manier met hun conflicten willen omgaan is van groot belang om de z.g. zwijgende meerderheid aan hun kant te krijgen en niet aan de kant van de groepen die een gewelddadige oplossing nastreven.
7. Bemiddelen, helpen bij onderhandelingen
- Op aanvraag bemiddelen. Als érgens vertrouwen en een onpartijdige opstelling nodig zijn, is het voor het verkrijgen van een verzoek tot bemiddeling.
- Op aanvraag hulp bieden bij onderhandelingen. Hier moet wel worden beseft dat de onderhandelingen gevoerd moeten worden door de strijdende partijen. Een bescheiden opstelling van de vredeswerker, in het algemeen nodig, is hier wel bijzonder gewenst.
8. Inspringen waar hulp nodig is
- Steunen van aanwezige of nog op te bouwen parallelle organisaties op het gebied van bestuur, onderwijs, gezondheidszorg, economie, sociale instellingen. Een voorbeeld van zulke parallelle organisaties is Kosovo waar destijds de Albanese bevolking, naast de officiële Servische instituties, hun eigen alternatieve instellingen opzetten. - Een geweldloze strategie helpen ontwikkelen.
- Helpen bij het opstellen van actieplannen.
- Gedragscodes helpen opstellen. Om acties geweldloos te laten verlopen is een gedragscode nodig.
- Helpen bij het organiseren van bijeenkomsten.
- Helpen bij het voorzien in communicatie-apparatuur als computers, copieerapparaten e.d.
- Helpen om politieke en economische steun van elders te verwerven. Een en ander vraagt een langdurige aanwezigheid in het gebied en een sterke betrokkenheid bij het gebeuren daar.

Evert Huisman

Gepubliceerd in:
Kwartaalblad Geweldloos Actief, postbus 137, 8000 AC Zwolle

(WEB100A.04)