UNESCO-PROGRAMMA: "NAAR EEN CULTUUR VAN VREDE"
Sinds 1994 werkt UNESCO aan een mondiaal programma dat zich richt op een 'Cultuur van Vrede'. Door de Verenigde Naties is het jaar 2000 uitgeroepen tot 'Internationaal Jaar voor de Cultuur van Vrede'. Na dat jaar zal het 'Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid voor de Kinderen van de Wereld' (2001-2010) volgen. Wat een 'Cultuur van Vrede' is wordt, onderbouwd met een groot aantal praktijkvoorbeelden, beschreven in het boek 'UNESCO and a Culture of Peace; promoting a global movement'. Hierbij een samenvatting van de inleidende hoofdstukken.
Menselijk
lijden door oorlogen
Op de drempel van het nieuwe millennium worden miljoenen mensen, zowel
in de zich ontwikkelende als in de ontwikkelde wereld, dagelijks geconfronteerd
met de belofte om vrij van angst en nood te kunnen leven, en de realiteit
van ontbering, ziekte, analfabetisme en onveiligheid. In de meest extreme
situaties zitten miljoenen mensen gevangen in voortdurende cycli van geweld
en oorlog, welke het leven en de bestaansmogelijkheden vernietigen en de menselijke
ontwikkeling verlammen. De huidige oorlogen vinden steeds vaker binnen dan
tussen staten plaats, en 90% van de slachtoffers zijn burgers. Dergelijke
geweldsuitbarstingen worden vaak aangemoedigd door manipulatie met betrekking
tot etnische en andere spanningen tussen mensen waarvan de bestaansmiddelen
en identiteit wordt bedreigd. Ze worden bovendien aangewakkerd door een grotendeels
ongecontroleerde wapenhandel en door de afwezigheid of zwakte van erkende
instituties voor het hanteren of transformeren van conflicten. In het licht
van dit menselijk lijden dat door oorlogen veroorzaakt wordt, en van onze
brede ervaring met vreedzame en constructieve verandering wordt nu ingezien
dat we de waarden, de instelling en het gedrag van samenlevingen kunnen en
moeten veranderen van culturen van oorlog naar een nieuwe en zich ontwikkelende
cultuur van vrede. Vrede, dat eens gedefinieerd werd als de afwezigheid van
oorlog, wordt tegenwoordig als een veel breder en dynamisch proces gezien.
Het houdt geweldloze relaties tussen staten in, maar ook geweldloze en cošperatieve
betrekkingen tussen mensen binnen staten, tussen sociale groepen, tussen staten
en hun burgers, en tussen mensen en hun fysieke omgeving.
Cultuur
van Vrede
Het doel van een cultuur van vrede is een wereld waarin de rijke culturele
verscheidenheid een reden is voor waardering en samenwerking. In toenemende
mate zijn initiatieven zichtbaar die op elk niveau, lokaal tot internationaal,
een dergelijke positieve verscheidenheid weerspiegelen. Ook neemt de overtuiging
toe dat de cultuur van oorlog, welke kenmerkend was voor de overheersende
beschavingen uit het verleden, nu vervangen kunnen worden door een cultuur
van vrede. We hebben als mensen het vermogen om dreigingen en moeilijkheden
om te zetten in uitdaging, samenwerking en groei. Als fundament onder deze
processen van hoog niveau, wordt de burgermaatschappij gemobiliseerd via tienduizenden
niet-gouvernementele organisaties, inclusief reeds lang gevestigde bewegingen
voor ontwapening, voor rechtvaardige en duurzame ontwikkeling, voor het milieu,
voor vrouwenrechten en voor inheemse volken. Door al deze sociale bewegingen
loopt een gemeenschappelijk thema, namelijk dat alle mensen onderling met
elkaar in relatie staan en dat de universele rechten op een vreedzaam en zinvol
bestaan voor huidige en toekomstige generaties, en voor alle leven op onze
planeet, gerespecteerd dienen te worden. De oude manier om naar de wereld
te kijken, waarin de ander als vijand of potenti‘le vijand gezien wordt en
onze hulpbronnen worden bestemd voor bewapening en militaire defensie, wordt
nu gezien als een obstakel voor de vereiste internationale samenwerking. De
overvloed aan sociale en internationale initiatieven die in verband staan
met vrede (intergouvernementeel, gouvernementeel en non-gouvernementeel) geven
aan dat er voor ieder lid van de menselijke familie een rol in dit proces
is om samen bij te dragen aan haar planning en uitvoering.
Basisprincipes
Een cultuur van vrede bestaat uit waarden, opvattingen en gedragsvormen die
gebaseerd zijn op geweldloosheid en respect voor de fundamentele rechten en
de vrijheid van alle mensen. Deze rechten werden erkend in de Universele Verklaring
van de Rechten van de Mens. In een cultuur van vrede komt de macht niet uit
de loop van een geweer, maar door participatie, dialoog en samenwerking. Zij
bevordert een zorgzame samenleving die de rechten beschermt van de zwakkeren,
zoals kinderen, gehandicapten, de ouderen en de sociaal achtergestelden. Hoewel
haar basisprincipes helder zijn, is een cultuur van vrede een complex concept
dat zich in de praktijk ontwikkelt en aldus groeit. Als beweging is het te
vergelijken met een grote rivier die gevoed wordt door velerlei stromen vanuit
elke traditie, cultuur, taal, religie en elk politiek standpunt. Haar doel
is een wereld waarin deze rijke verscheidenheid aan culturen bestaat en welke
samengaat in een atmosfeer die gekenmerkt wordt door begrip, tolerantie en
solidariteit. Mensen nemen een mondiale identiteit aan, welke niet de plaats
inneemt van andere identiteiten maar hiermee uitgebreid wordt. Dit met betrekking
tot sexe, familie, gemeenschap, etnische groep, nationaliteit etc. Een cultuur
van vrede kan niet afgedwongen worden. Het is een proces dat ontstaat vanuit
de overtuiging en de aktiviteiten van mensen, en zich in elk land en gebied
- afhankelijk van geschiedenis, cultuur en traditie - verschillend ontwikkelt.
Een cultuur van vrede kan niet omschreven worden als een situatie waarin geen
conflicten meer zijn. In een wereld die zo divers en complex is zullen conflicten
altijd deel van het leven zijn. Maar in plaats van er bevreesd voor te zijn
moeten we ze leren waarderen en de positieve geweldloze aspekten ervan cultiveren,
wat ondermeer inhoudt: creatief zijn en zich inzetten voor het herstellen
van onrecht. Conflicten zijn onvermijdelijk en noodzakelijk, en zij kunnen
zelfs van nut zijn om tot vernieuwing en aktiviteit te komen, tot identiteit
en bezinning. Maar het nut zal afhangen van ons vermogen om met conflicten
om te gaan, ze op een eerlijke manier op te lossen, en haar gewelddadige destructieve
uitingen te voorkomen. In de praktijk is de sleutel tot een cultuur van vrede
de omzetting van gewelddadige strijd naar samenwerking met betrekking tot
gemeenschappelijke doelen. Nodig is hierbij dat elkaar bestrijdende groepen
gaan samenwerken in een proces dat gericht is op ontwikkeling. Het kan omschreven
worden als: het hanteren van conflicten door het samen werken aan ontwikkelingsprocessen.
Vredeseducatie UNESCO heeft altijd de samenwerking ondersteund tussen sociale
wetenschappers uit de gehele wereld met betrekking tot onderzoek, uitwisseling
en publicatie op het terrein van geweldloosheid en vrede.
De 'International Peace Research Association' werd opgericht met steun van
UNESCO. Door UNESCO worden regelmatig bijeenkomsten georganiseerd voor vredesinstellingen
ten hehoeve van uitwisseling van onderzoeksresultaten. Ook wordt jaarlijks
een 'Prijs voor Vredeseducatie' uitgereikt, voor belangrijke educatieve initiatieven
die een geweldloze benadering van conflictoplossing bevorderen.
Geweldsmythe
De vaak herhaalde bewering dat geweld onlosmakelijk verbonden is met de menselijke
natuur heeft velen doen geloven dat oorlog onvermijdelijk is. Op verzoek van
de Spaanse Nationale Commissie van UNESCO werd hiernaar in 1986 een internationaal
wetenschappelijk onderzoek gedaan. Een onderzoeksteam, samengesteld vanuit
alle relevante disciplines zoals diergedragskunde, psychologie, hersenonderzoek,
erfelijkheidsleer en antropologie, beantwoordde de vraag: "Kent de huidige
biologie en sociale wetenschap biologische factoren welke een onoverkomelijke
of ernstige hindernis vormen om tot wereldvrede te komen? Het team kwam tot
de volgende conclusie: "De biologie veroordeeld de mensheid niet tot oorlogvoering.
De mensheid kan van de onderworpenheid aan biologisch pessimisme bevrijd worden
en gesterkt worden met het vertrouwen de transformerende taken op zich te
nemen die nodig zijn om tot vrede te komen. Dezelfde soort die de oorlog heeft
uitgevonden bezit ook het vermogen om de vrede uit te vinden. De verantwoordelijkheid
daarvoor ligt bij ieder van ons." De bevindingen van het onderzoeksteam zijn
neergelegd in de "Verklaring van Sevilla over Geweld" (1986): Op basis van
nauwgezet wetenschappelijk bewijsmateriaal, weerlegt de Verklaring van Sevilla
de mythe dat geweld inherent is aan de menselijke natuur. Het is wetenschappelijk
onjuist te zeggen: - dat we van onze dierlijke voorlopers een aanleg hebben
ge‘rfd welke ons tot het voeren van oorlogen brengt; - dat oorlogvoering,
of elk ander gewelddadig gedrag, erfelijk geprogrammeerd is in onze natuur;
- dat er, in de loop van de menselijke evolutie, een sterkere selectie heeft
plaatsgevonden voor agressief gedrag dan voor andere vormen van gedrag; -
dat het geweld in de menselijke hersens zit. Hoe we handelen komt voort uit
hoe we geconditioneerd en gesocialiseerd zijn. Er is niets in onze neuro-fysiologie
(de levensfuncties van het zenuwstelsel) dat ons dwingt om gewelddadig te
handelen; - dat oorlogen veroorzaakt worden door ons instinct of door welke
afzonderlijke beweegreden dan ook.
Mondiaal
basispakket normen en waarden
In 1993 werd door UNESCO de 'Wereldcommissie voor Cultuur en Ontwikkeling'
ingesteld, welke als taak kreeg de relatie tussen cultuur en ontwikkeling
te schetsen en de resultaten over de gehele wereld te verspreiden en te bespreken.
In haar rapport 'Our Creative Diversity' ('Onze Creatieve Verscheidenheid')
pleit de commissie voor het maken van internationale afspraken waaraan ieder
(van enkeling tot wereldgemeenschap) zich dient te houden. De drie kernpunten
van een wereldwijd erkend '(ethisch) basispakket van normen en waarden' zijn:
1) mensenrechten en verantwoordelijkheden. Naast rechten, die mensen hebben,
hebben zij ook de plicht zich hiervoor in te zetten en geen dingen te doen
die hiermee in strijd zijn;
2) democratie. Er bestaat een duidelijk verband tussen democratie, mensenrechten,
ontwikkeling en vrede. Belangrijke elementen van democratie zijn vrije verkiezingen,
vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en vrijheid van organisatie.
3) vreedzame conflictoplossing. De Commissie wil een verplichting tot vreedzame
oplossing van conflicten en eerlijk onderhandelen. Het voorkomen van conflicten
en de beteugeling van de wapenwedloop en van militaire uitgaven zijn hierbij
belangrijke elementen. Vredespromotors In meer dan 100 landen zijn ruim 4800
UNESCO-Clubs aktief. Hoewel deze Clubs formeel onafhankelijk van UNESCO zijn,
vormen zij een belangrijke basis voor het werk van de organisatie. Tijdens
de bijeenkomst van de 'Wereldfederatie van UNESCO-Clubs' (juni 1995) werd
besloten te gaan werken aan het thema 'Naar een Wereldhandvest van UNESCO-Clubs
voor een Cultuur van Vrede'. De nationale programma's zetten de basis-concepten
van een cultuur van vrede in werking op locaal niveau. Zij voorzien in een
aanpak waarin alle bij een conflict betrokken partijen elkaar rond dezelfde
tafel kunnen ontmoeten om humanitaire ontwikkelingsprojecten te gaan uitvoeren
die ten goede komen aan alle mensen in het land. Dit werk is gebaseerd op
het opbouwen van vertrouwen tussen de partijen, welke de fundamentele bevinding
van de sociale psychologie weerspiegelt dat de meest doeltreffende methode
om conflicten op te lossen 'het bevorderen van samenwerkig voor een gemeenschappelijk
doel' is.
De basis-concepten van een cultuur van vrede op nationaal niveau in praktijk
brengen houdt in:
- geweldloos conflict-management gebaseerd op traditionele methoden;
- ontwikkeling van democratische processen en van respect voor humanitaire
en politieke rechten voor iedereen;
- deelname en samenwerking in het proces van ontwikkeling en vredesopbouw
door alle bij het conflict betrokken partijen, om ervoor te zorgen dat de
ontwikkeling duurzaam, endogeen (van binnen uit ontstaand) en rechtvaardig
is. Degenen die bij deze projecten betrokken zijn functioneren als 'vredespromotors'.
Zij maken het voor alle partijen in een conflict mogelijk om aan het vredesproces
deel te nemen en hier hun voordeel mee te doen. Dit is geen eenvoudige taak,
maar het is de sleutel tot het succes van het nationale programma. Het is
daarom van groot belang om een ondersteunend netwerk voor vredespromotors
op te zetten, zodat zij regelmatig informatie ontvangen, alsmede training
en aanmoediging.
Wim Robben
OPBOUW
NAAR DUURZAME VREDE
"Sinds de UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)
haar programma voor een 'Cultuur van Vrede' startte (in februari 1994) heeft
een grote verscheidenheid aan mensen uit alle delen van de wereld zich verenigd
de uitdaging op zich te nemen om te gaan van afdwinging naar gesprek, van
monopolie naar dialoog, van bevoorrechting naar samen delen, van geweld naar
rede, van plutocratie (heerschappij door de rijken) naar democratie. Zij laten
zien dat conflicten vreedzaam aangepakt kunnen worden als alle partijen proberen
om elkaar te begrijpen, naar elkaars argumenten te luisteren, en hun gezichtspunten
te verdedigen met overtuiging maar zonder geweld. De Cultuur van Vrede geeft
uiting aan een alledaagse houding van geweldloze rebellie, van het vreedzaam
weigeren instemming te geven, van een vastberaden instelling om de mensenrechten
en de menselijke waardigheid te verdedigen. Het is onze voornaamste taak om
de mensheid te behoeden voor het lijden en de dood die het gevolg zijn van
de cultuur van oorlog en geweld. Het gaat om de opbouw van een duurzame vrede,
binnen onze families, op onze scholen, in de media, in de sport. Het sleutelwoord
is'PREVENTIE'. De beste manier daartoe is het blootleggen van de wortels van
het conflict, en vervolgens stappen te ondernemen om deze reeds vanaf het
eerste begin aan te pakken. Want er kan geen vrede zijn zonder ontwikkeling,
evenzeer als er geen ontwikkeling kan zijn zonder stabiliteit en veiligheid.
Vrede is waar het om draait. Om ervoor te zorgen dat de beweging voor de Cultuur
van Vrede altijd verbonden zal zijn met het streven naar sociale en economische
rechtvaardigheid voor allen, moet iedereen hierbij betrokken worden. Om de
benodigde solidariteit te verkijgen, zowel intellectueel als moreel; om mensen
samen te brengen die overal ter wereld voor vrede en gerechtigheid werken;
om elkaar te inspireren tot hoop en doorzettingsvermogen om de gemeenschappelijk
taak te volbrengen: hiervoor is een visie nodig. UNESCO nodigt iedereen uit
om mee te werken aan de ontwikkeling van deze visie en aan de verwerkelijking
hiervan: een Cultuur van Vrede."
Federico Mayor, Directeur-Generaal van UNESCO
UNESCO
De 'Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs en Opvoeding,
Wetenschap, Cultuur en Communicatie' is opgericht op 4 november 1946. Op dit
moment zijn 186 landen lid van de UNESCO, die haar hoofdzetel in Parijs heeft.
Door internationale samenwerking op haar werktereinen - Onderwijs, Natuur-
en Sociale Wetenschappen, Cultuur en Communicatie - wil de UNESCO een beter
begrip tussen de volkeren onderling teweegbrengen en daardoor de vrede in
de wereld bevorderen. "Aangezien oorlogen hun oorsprong vinden in de geest
van de mensen, moeten ook de verdedigingswerken voor de vrede in de geest
van de mensen worden opgebouwd", aldus de kernachtige introductie van de taak
van de UNESCO in haar Constitutie.
Bron:
UNESCO and a Culture of Peace; promoting a global movement. Parijs - 1997
(2e druk); 142 blz.; ISBN 92-3-103391-3. De informatie over een 'mondiaal
basispakket normen en waarden' komt uit het blad 'Internationale Samenwerking',
oktober 1996, uitgegeven door het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Voor
meer informatie: UNESCO Centrum Nederland, Oranje Nassaulaan 5, 1075 AH Amsterdam;
tel.: 020-6730100; email: ucn@antenna.nl website: www.antenna.nl/ucn. Blad:
UNESCO Nieuws.
Gepubliceerd
in:
Kwartaalblad Geweldloos Actief, postbus 137, 8000 AC Zwolle
(WEB100C.01)