OMGANGSKUNDE OP BASISCHOOL EN
VOORTGEZET ONDERWIJS (concreet voorstel) (M.05) WEB200M.05

burgerschap, leefstijl, normen, gezond gedrag, opvoedkunde,
sociale vaardigheden, waarden

of gewoon:

OMGANGSKUNDE

in het kerncurriculum van

BASISSCHOOL en VOORTGEZET ONDERWIJS

In een onderzoek van Intomart (zie: www.kro.nl "het grote school-onderzoek", sept.2003) vond 88% van de benaderde ouders 'opvoedkundige taken' van de school belangrijk. Hierbij werden vooral genoemd: leren omgaan met elkaar/ouders/docenten/anderen; bijbrengen van waarden, normen, respect, orde en discipline; aanleren van sociale vaardigheden. De landelijke Werkgroep Omgangskunde streeft naar invoering van een leer- en praktijkvak hiervoor.

Doel
Integratie van een groot aantal onderwijsprogramma's en losse projecten, die op alle scholen hierover incidenteel gegeven worden, tot één leer- en praktijkvak omgangskunde in basis- en voortgezet onderwijs.
En in samenhang hiermee: omgangskunde bespreekbaar maken en vormgeven in relatie tot de school, de leerkrachten, de ouders, de wijk, de gemeente.

Brede invulling
Omgangskunde: inzichten en vaardigheden met betrekking tot het omgaan met jezelf, de ander, de omgeving (gezin, samenleving, dieren, milieu, wereld).

Motivatie
Misschien kun je niet lezen, niet schrijven en niet rekenen, maar iedere seconde van het leven van ieder mens staat in het teken van omgaan met onszelf, anderen en onze omgeving. Dit maakt 'omgangskunde' tot het belangrijkste wat jong en oud 'in ieder geval' dienen te leren. Binnen het onderwijs zou het, naast taal en rekenen, en een aantal andere aanvullende vakken, een centrale plaats dienen in te nemen.

Kerncurriculum
In onze steeds stressvollere en gecompliceerdere multiculturele samenleving, waarin veel meer kwaliteiten en vaardigheden nodig zij dan welke men van huis uit mee kan krijgen, dient een verantwoord en uitgebalanceerd aanbod (per leeftijdsfase) als vast onderdeel van het kerncurriculum aangeboden te worden. In ieder geval in basis- en voortgezet onderwijs, maar wenselijker is het om dit ook in het tertiair onderwijs te doen (waar dit overigens met betrekking tot di-verse welzijnsrichtingen al vele jaren gebeurt). Toekomstige ouders, leerkrachten en welzijnswerkers kunnen dit in praktijk brengen en zelf als voorbeeld dienen.

Iedereen
Via het onderwijs worden alle kinderen en jongeren in Nederland bereikt, en via hen hun ouders. Invoering van het vak omgangskunde zal daarom in belangrijke mate kunnen bijdragen aan een beter "samen leven'', een beter leefklimaat en een toename van veiligheid en sociale verantwoordelijkheid.

Drie gebieden
Omgangskunde zou (per leeftijdscategorie) opgebouwd kunnen worden via een reeks les- en werkboeken, waarbij ingegaan wordt op de diverse aspecten van de volgende drie omgangskunde-gebieden:

1) JEZELF
- zelfbeeld en zingeving;
- verbondenheid; waarden en normen; sociaal-ethische oriëntatie;
- gezond gedrag, welzijn en verzorging, sexualiteit; voedingseducatie;
- sociale vaardigheden als communicatie, assertiviteit, omgaan met eigen boosheid, woede, agressie en geweld;
- emotionele vaardigheden als omgaan met teleurstelling, verdriet, echtscheiding, depressie, ziekte of handicaps, dood;
- omgaan met werk, geld, ontspanning, vrijwillige inzet;
- expressie (o.a. als leervorm: muziek, drama etc.).

2) DE ANDER
- sociale vaardigheden als: communicatie; conflicthantering; bemiddeling; feedback; met kritiek omgaan; omgaan met boosheid,
   woede, agressie en geweld van anderen; pesten, discriminatie, seksisme doorzien en aanpakken;
- opvoedkunde (als voorbereiding op toekomstig ouderschap);
- basiskennis ehbo.

3) DE SAMENLEVING
- levensbeschouwing;
- interculturele vorming; universele waarden;
- dierenwelzijn;
- milieu-educatie;
- cultuureducatie;
- de media;
- verkeersles;
- openbaar vervoer;
- brandpreventie;
- vandalisme en criminaliteit voorkomen;
- het belang van vrijwilligerswerk; sociale activiteiten; inzet voor buurt of wijk;
- beroeps-oriëntatie;
- actief burgerschap; democratische processen; besluitvorming;
- eventueel aangevuld met wereldoriëntatie: internationale samenwerking; ontwikkelingssamenwerking; positie van kinderen in andere delen van de wereld;
  mensenrechten; armoede en honger; globalisering; het werk van NGO's (niet-gouvernementele organisaties).

Aantrekkelijk vak
Om 'omgangskunde' tot een aantrekkelijk vak te maken, ondermeer gericht op competentie-leren, zal gestreefd dienen te worden naar levendige en uitdagende les- en werkboeken met aansprekende onderwerpen en werkvormen; ruimte om in te gaan op actuele gebeurtenissen die bij leerlingen en studenten leven; veel korte projecten om in kleine groepjes aan te werken; samen tot afspraken en/of presentaties te komen; samen je leven, de buurt en het maatschappelijk gebeuren te verkennen. Dit laatste bijvoorbeeld ook via maatschappelijke stages. Omgangskunde: door jou, voor jou, samen met jou!

Materiaal
Op de genoemde terreinen bestaat in Nederland reeds een groot aanbod aan materiaal en gezien de bestaande problemen maken scholen daar veelvuldig gebruik van. Een tekortkoming is echter dat het enerzijds ontbreekt aan een gefundeerde methodiek; anderzijds aan een samenhangend en doordacht landelijk beleid.
Nodig is daarom dat leertrajecten omgangskunde (voor 4-jarigen tot 18-jarigen voor de diverse onderwijsniveau's*) vormgegeven worden op basis van getoetst materiaal dat desgewenst aangevuld of aangepast wordt en als basis dient voor de les- en werkboeken. Bovendien zijn er landelijke richtlijnen nodig waaraan alle scholen van het basis- en voortgezet onderwijs dienen te voldoen.

Certificaat
Een aantal, door de leerlingen te behalen, deelcertificaten m.b.t. de diverse onderdelen van omgangskunde, zouden ondermeer de basis kunnen vormen voor de te behalen eindtermen voor dit vak.

Implementatie
a) fase van oriëntatie op belang en mogelijkheden van 'omgangskunde als onderwijsvak' in het kerncurriculum, alsmede in relatie tot de school, de leerkrachten, de ouders, de wijk, de gemeente;
b) voorstel hiertoe vanuit de Onderwijsraad en politiek besluit hierover om 'omgangskunde' te gaan opnemen in het kerncurriculum van scholen van het primair onderwijs en voortgezet onderwijs;
c) keuze van aspecten welke onderdeel uitmaken van 'omgangskunde' (naar leeftijd en schooltype), alsmede aanbeveling voor en/of uitwerking van lesmateriaal;
d) aanvullende scholing van leerkrachten en vakdocenten m.b.t. omgangskunde (Vakgroepen Omgangskunde van Hogescholen leiden reeds docenten hiervoor op. Hen inzetten op PABO en lerarenopleidingen, en desgewenst aanvullende scholing van bijv. vakdocenten maatschappijleer en levensbeschouwing.)
e) fase-gewijs invoeren van 'omgangskunde als onderwijsvak'.

Wim Robben, Coördinator Werkgroep Omgangskunde (9 december 2003)

Contactadres: Stichting voor Actieve Geweldloosheid,
Postbus 137, 8000 AC Zwolle.
info@geweldloosactief.nl www.geweldloosactief.nl *zie bijlage

Voorstel       (Bijlage)
TE ONTWIKKELEN MATERIAAL 'O M G A N G S K U N D E':

- Basis-omgangskunde voor crèche en peuterspeelzaal

- Omgangskunde voor de Basisschool en het Speciaal Onderwijs
* les- en werkboek voor groep 1
* les- en werkboek voor groep 2
* les- en werkboek voor groep 3
* les- en werkboek voor groep 4
* les- en werkboek voor groep 5
* les- en werkboek voor groep 6
* les- en werkboek voor groep 7
* les- en werkboek voor groep 8

- Omgangskunde voor VMBO / HAVO / VWO + GYMNASIUM (ATHENEUM)
* les- en werkboek voor leerjaar 1 Brugklas
* les- en werkboek voor leerjaar 2 VMBO
* les- en werkboek voor leerjaar 2 HAVO / ATH
* les- en werkboek voor leerjaar 3 VMBO
* les- en werkboek voor leerjaar 3 HAVO / ATH
* les- en werkboek voor leerjaar 4 VMBO
* les- en werkboek voor leerjaar 4 HAVO / ATH
* les- en werkboek voor leerjaar 5/6 HAVO / ATH

- Omgangskunde voor MBO** (Middelbaar Beroepsonderwijs)

- Omgangskunde voor ROC** (Regionale Opleidingscentra)
  en Volwasseneneducatie**

- Omgangskunde voor Hoger Onderwijs** (Hogescholen / Universiteiten)

- Omgangskunde voor school en wijk

- Omgangskunde voor ouders en gezin

- Omgangskunde in de publieke ruimte

- Omgangskunde voor dienstverlenende en overheidsinstanties

- Omgangskunde in (vrijwilligers)-organisaties

- Omgangskunde voor ondernemingen

- Omgangskunde op het werk

**met aangepast materiaal voor specifieke beroepsrichtingen

(WEB200M.05)