GEDACHTEN OVER EEN VREDESCULTUUR

Is een vredescultuur een ver verwijderd ideaal, of vormt het de basis voor de manier waarop we het liefst met elkaar zouden willen samenleven? Hierbij een aantal gewdachten over deze vraag.

Vredescultuur

De basis van een vredescultuur is normaal menselijk gedrag dat gestoeld is op sociale verantwoordelijkheid. De ander behandelen zoals je zelf graag behandeld wilt worden. Over de ander denken zoals je wilt dat over jou gedacht wordt. Samenleven op basis van ieders gelijkwaardigheid en van wederkerigheid. Werken aan een samenlevingsstructuur die gekenmerkt wordt door deze uitgangspunten. 'Normaal' wordt dan opgevat als: in het leven van alledag op een gewone en behoorlijke, elkaar respecterende, manier met elkaar om gaan.

Geweldscultuur
De basis van een geweldscultuur is het tegenovergestelde hiervan. Men streeft naar het beste voor zichzelf of de eigen groep. Het bestaansrecht en de belangen van de ander, en van andere groepen, worden ontkend en weggedrukt. Er wordt een beroep gedaan op historische tradities, verworvenheden en onvervreemdbare rechten. Het is 'de wil van god' dat wij die rechten hebben. Wij staan in ons gelijk. Wij willen vrede. Het is de ander die ons, en onze belangen, bedreigt en ons bedriegt. Het is leven op basis van posities waarin men zichzelf de meerdere voelt en de ander tot de mindere maakt. In een geweldscultuur is deze benadering tot 'normaal menselijk gedrag' gemaakt; tot een manier die we 'gewoon vinden' om zo met elkaar om te gaan en zo over de ander te denken. Dit weerspiegelt zich in opvattingen en omgangsvormen, en in de verhoudingen tussen mensen. In films, media, computerspelletjes, onderwijs, wetenschap, het zakenleven, wetgeving, de politiek.

Berusting of strijd
Het gevolg van deze onderdrukking, uitbuiting en ontkenning kan onderworpenheid en passiviteit zijn; berusting in je lot. Maar veelal roept het weerstand op, verzet, strijd. En ook die weerstand, dat verzet, die manier van strijd voeren draagt de kenmerken van een vredescultuur of van een geweldscultuur. Geweldloze weerbaarheid, geweldloze conflicthantering, geweldloos verzet, geweldloze strijdmethodes (zoals mensen als M.K.Gandhi, M.L.King, Jean Goss en Hildegard Goss-Mayr, Peace Pilgrim, Aung San Suu Kyi, de Dalai Lama en ontelbare anderen hebben laten zien) zijn wezenlijk anders dan gewelddadig verzet, psychisch en fysiek geweld, terreur, guerrilla, oorlog.

Geen vredesapostel
Een vredescultuur en een geweldscultuur zitten in ieder van ons; ook in mij. Wil ik het ene vermeerderen en het andere verminderen dan zal ik bij mezelf moeten beginnen. Bij mijn eigen opvattingen met betrekking tot mijzelf en anderen; bij de manier van omgaan met elkaar. Het zit al in een gedachte, een gevoel, een blik, een woord, een gebaar. Je hoeft niet eerst een milieuprofeet te worden om er een gewoonte van te maken je lege flessen naar de glasbak te brengen. En zo hoef je ook geen vredesapostel te zijn, of vrij van elk geweld, om op een andere manier (dan b.v. vanuit vooroordelen, of met schelden, met de vuist of met een mes) met problemen, spanningen en conflicten om te gaan. En evenmin om je eigen belangen niet boven die van anderen te stellen. Ieder mens heeft het van nature in zich om als gelijkwaardig behandeld te willen worden, gewaardeerd en erkend te worden, liefgehad te worden. En ieder voelt een natuurlijke afkeer van te worden buitengesloten, geminacht, gediscrimineerd, bedreigd. Van bespot, gepest of geslagen te worden. Ons voelen, denken en handelen wordt vooral bepaald door wat we hebben meegekregen, via onze opvoeding en onze ervaringen, alsmede van de situatie waarin we ons bevinden. Welke vaardigheden, en welk gevoel voor verantwoordelijkheid we aangereikt gekregen en ontwikkeld hebben, speelt hierbij een belangrijke rol.

Sociaal
Vaardigheden, om je eigen belangen veilig te stellen, en je verantwoordelijk voelen voor je eigen situatie en positie, kunnen echter gebaseerd zijn op eenrichtingsverkeer. Dan zijn ze verbonden met een geweldscultuur. Alles draait om jou (of je gezin, je werk, je groep, je land), —f je komt de ander in alles tegemoet. Je stelt je overheersend op, of onderdanig. In een vredescultuur gaat het om sociale vaardigheden en sociale verantwoordelijkheid. Het gaat om wederkerigheid; om jouw belangen in relatie tot de gelijkwaardige belangen van de ander. Je stelt je assertief op, wat inhoudt dat je opkomt voor jezelf zonder de ander tekort te willen doen. Ook niet als je je irritatie, boosheid of woede uit, of als je kritisch naar de ander bent. Open en eerlijk naar elkaar toe zijn is wat anders dan ingehouden woede uitstralen of beschuldigend en kwetsend zijn. Het omgaan met meningsverschillen, spanningen en conflicten gebeurt anders dan via de mensonterende wederkerigheid van de geweldscultuur, die gekenmerkt wordt door 'oog om oog; tand om tand'. Het gebeurt via de menswaardige wederkerigheid die kenmerkend is voor een vredescultuur: 'woord op woord; hand op hand'. In open gesprek zijn met elkaar; van elkaars woord op aan kunnen; samen naar oplossingen zoeken die ieder recht doen; elkaar de hand reiken. Het gaat om sociale wederkerigheid.

Menswaardig leven
Individuele mensen, groepen, organisaties en landen kunnen een verscheidenheid aan inzichten en omgangsvormen ontwikkelen die bijdragen aan een vredescultuur. Zij kunnen zich oefenen in nieuwe vaardigheden om 'die andere manier' doelgerichter, en in de dagelijkse praktijk van het menselijk samenleven, te hanteren. Manieren die 'goed' voelen omdat ieder er door wint. Mensvriendelijke en verantwoordelijke manieren van met elkaar, en met de wereld om ons heen, omgaan. Echte vrede vermeerderen en daardoor schijnvrede en geweld verminderen. Daar ligt een taak en een uitdaging voor een menswaardig leven, dat als belangrijkste kenmerk heeft dat werkelijk ieders welzijn telt.

Door: Wim Robben

Gepubliceerd in:
Kwartaalblad Geweldloos Actief, Postbus 137, 8000 AC Zwolle.

INFORMATIE-PAKKET VREDESCULTUUR (INFO-PAKKET):

Door de Stichting voor Actieve Geweldloosheid (SVAG) is het informatie-pakket "Werken aan een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid" samengesteld.
In dit pakket zit:
- Begeleidende Brief;
- Vel: Wat doen om het 'Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid op te bouwen' / 'Geweldloosheid in het gezin'
- Vel: Manifest 2000 / Plannen van IFOR voor VN-Decennium
- Geweldloosheid Vandaag (laatst verschenen nummer)
- Folder Geweldloze Kracht
- Folder SVAG
- SVAG-boekencatalogus
Dit info-pakket kost Euro 2.25 (incl.toezendkosten).
Klik op: Materiaal.

(WEB200H.02)