(WEB100B.06)

Bertha von Suttner

Henk bij de Weg

Terwijl op de meeste euromunten die in 2002 in omloop zijn gebracht staatshoofden of nationale symbolen zijn afgebeeld, staat op enkele de beeltenis van een historische persoon. Een van de opvallendste is wel Bertha von Suttner op de Oostenrijkste twee-euromunt, niet alleen omdat ze onder hen de enige vrouw is, maar ze was pacifiste! Wie was deze vrouw, die ook in vredeskringen veel te weinig bekend is?
In 1843 in Praag als gravin Kinsky geboren leidt ze tot haar dertigste een bestaan dat in haar kring niet ongewoon is: studeren, reizen en een actief sociaal leven. Dan, in 1873, als het familievermogen mede door de speelzucht van haar moeder bijna op is (haar vader was al voor haar geboorte overleden), wordt ze gouvernante van de vier dochters van baron von Suttner. Ze krijgt een relatie met de zeven jaar jongere zoon Arthur. Dit wordt door de familie afgekeurd en ze wordt ontslagen. Ze solliciteert naar een baan als secretaresse bij de industrieel Alfred Nobel die in Parijs woont (1876), maar besluit na een kort verblijf aldaar terug te keren en ze trouwt in het geheim met Arthur. Het paar gaat op uitnodiging van een vriendin in de Kaukasus wonen. Ze voorzien in hun levensonderhoud door het geven van lessen en door journalistiek werk van Arthur. In deze tijd begint Bertha te schrijven, eerst maatschappijkritische artikelen, later ook romans. In 1885 wordt het echtpaar door de familie Von Suttner weer aanvaard en keren ze naar Oostenrijk terug.
Via een vriend komt Bertha nu in contact met diverse vredesorganisaties. In 1886 gaat ze opnieuw voor enige tijd naar Parijs, waar ze Alfred Nobel wederom ontmoet. Tussen beiden ontstaat een sterke, blijvende, vriendschap. De pacifistische ideeën die Bertha von Suttner inmiddels ontwikkeld heeft zullen op Nobel van grote invloed zijn en mede door haar besluit hij later tot de instelling van de vredesprijs, naast de prijzen voor wetenschap en literatuur. In 1889 verschijnt Bertha von Suttners beroemdste boek “De wapens neder” in kleine oplage, nadat het eerder door diverse uitgeverijen was geweigerd. In deze deels autobiografische roman ondergaat de vrouwelijke hoofdpersoon alle ellende van de oorlog. Het verhaal is bovendien erg realistisch, omdat Bertha von Suttner hiervoor een gedegen onderzoek had gedaan naar de oorlogen van die tijd. De roman wordt een groot succes en vanaf dan is Bertha een leidende figuur in de vredesbeweging. Ze richt verschillende vredesorganisaties op en bezoekt internationale congressen. In 1892 neemt ze met de latere nobelprijswinnaar Alfred Hermann Fried het initiatief tot het vredestijdschrift “De wapens neder”. Ze steunt pogingen van de Russische tsaar om een vredesconferentie te organiseren en als die dan in 1899 ook werkelijk in Den Haag plaatsvindt, is ze de enige deelnemer die niet een regering vertegenwoordigt en bovendien de enige vrouw.
Inmiddels is in 1896 Alfred Nobel overleden. Voor de vanaf 1901 uitgereikte vredesprijs had hij waarschijnlijk als eerste laureaat Bertha von Suttner in gedachten. Ze krijgt die pas in 1905.
In de jaren die nu volgen speelt ze o.a. een belangrijke rol bij de pogingen om verzoening tussen Duitsland en Engeland tot stand te brengen. Ze bezoekt veel congressen en conferenties, waaronder de Haagse Vredesconferentie van 1907, en ze maakt veel tournees, onder meer in Scandinavië en de Verenigde Staten. Daarnaast schrijft ze veel artikelen en ook enige boeken. In 1913 spreekt ze nogmaals het Internationale Vredescongres in Den Haag toe. Ze is inmiddels echter ziek, maar in mei 1914 is ze nog in staat mee te helpen aan de voorbereiding van het Vredescongres in Wenen. Voor haar is het oorlogsgevaar dan al zeer reëel. Een maand later overlijdt ze in Wenen aan kanker, vlak voordat de oorlog inderdaad zal uitbreken. Haar as wordt bijgezet in Gotha in Duitsland.
De betekenis van Bertha von Suttner ligt niet alleen daarin dat ze de ellende van de oorlog aan de kaak stelde en in haar organisatorische werk. Ze kwam ook met concrete voorstellen, waarvan sommige pas nu goed uitgevoerd worden, zoals de instelling van een internationaal hof van arbitrage om te bemiddelen bij conflicten tussen staten, een vredesunie van alle staten om met gemeenschappelijke kracht de aanval van een staat op een andere af te slaan en de instelling van een internationaal gerechtshof om namens alle volken recht uit te spreken. Bertha von Suttner had ook een visionaire blik. Al in 1911 wees ze, als eerste, op de mogelijkheid van een atoomoorlog en een jaar later voorzag ze de ellende die luchtoorlogen teweeg zouden brengen. In Oostenrijk geldt ze vandaag de dag als een grote nationale persoonlijkheid. Ze heeft daarom niet alleen “haar” euromunt gekregen, maar bovendien wordt dit jaar herdacht dat zij het was die honderd jaar geleden als eerste vrouw de Nobel Vredesprijs ontving. Hiertoe is een reizende tentoonstelling ingericht die in mei in Eppenburg in Oostenrijk van start ging, vlakbij het Slot Harmannsdorf, waar Bertha von Suttner lang gewoond heeft. Deze tentoonstelling zal mogelijk in december ook in Den Haag te zien zijn. Er zijn plannen om de tentoonstelling de start te laten zijn van een blijvend Bertha von Suttner vredesmuseum in Wenen.
Belangrijkste werken van Bertha von Suttner
Inventarium einer Seele. W. Friedrich, Leipzig, 1883.
Das Maschinenzeitalter. Zukunftsvorlesungen über unsere Zeit von “Jemand”. Verlags-Magazin, Zürich, 1891 (eerste versie 1888).
Die Waffen nieder! Eine Lebensgeschichte. Pierson’s Verlag, Dresden 1989.
Der Kampf um die Vermeidung des Weltkrieges: Randglossen aus zwei Jahrzehnten zu den Zeitereignissen vor der Katastrophe (1892-1900 und 1907-1914). 2 Bde. Orell Füssli, Zürich, 1917.
Briefe an einen Toten. E. Pierson, Dresden, 1904, 1905.
Memoiren, Stuttgarter Verlagesanstalt, Stuttgart, 1909
Rüstung und Überrüstung. Hescherus-Verlag, Berlijn, 1909
Die Barbarisierung der Luft. (pamflet) Berlijn, 1912
Literatuur over Bertha von Suttner
Hamann, Brigitte, Bertha von Suttner. Ein Leben für den Frieden. Piper, München, 1986
Kempf, Beatrix, Bertha von Suttner: Das Lebensbild einer grossen Frau. Österreichischer Bundesverlag, Wenen, 1964.
Playne, Caroline E., Bertha von Suttner and the Struggle to Avert the World War. Allen & Unwin, Londen, 1936.
The life of Bertha von Suttner and her legacy for women peacemakers today, IFOR/International Peace Bureau - 2005 (te bestellen bij IFOR, Spoorstraat 38, 1815 BK Alkmaar: 072-5123014 of email office@ifor.org ; 35 blz.; E5 + E 1,17 porti). Zie voor informatie over de brochure ook: www.ifor.org/WPP/
Meer informatie over Bertha von Suttner kan men ook vinden op de volgende websites:
http://www.daswillichwissen.de/Bertha_von_Suttner
http://www.daswillichwissen.de/%C3%96sterreichische_Eurom%C3%BCnzen
http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/SuttnerBertha
http://en.wikipedia.org/wiki/Bertha_von_Suttner
http://nobelprize.org/peace/laureates/1905/suttner-bio.html
http://www.onb.ac.at/ariadne/vfb/bio_suttner.htm

(WEB100B.06)