WEB100D3.02

EEN WERELD VEILIG VOOR CONFLICT (D3.02)

Boekbesprekingen:

"EEN WERELD VEILIG VOOR CONFLICT; HANDBOEK VREDESONDERZOEK"
en
"DE AGRESSIE VOORBIJ, TERREINDIPLOMATIE"

Door: Evert Huisman

Op de vraag hoe je tot een wereld komt die veilig is voor menselijke conflicten, krijg je een antwoord als je het 'Handboek Vredesonderzoek' (1) bestudeert en het boekje over 'Terreindiplomatie' (2) leest. Ik zeg 'bestuderen' respectievelijk 'lezen', omdat het een hele opgave is om het eerstgenoemde, lijvige, boek door te nemen. Dit in tegenstelling tot het tweede dat je gemakkelijk en plezierig in ŽŽn adem uitleest. Verwonderlijk is dat natuurlijk niet. Terreindiplomatie beperkt zich tot één onderwerp en is praktisch en concreet. Maar in een wetenschappelijk handboek vredesonderzoek komen talloze onderwerpen ter sprake op een hoog abstractie niveau. Dat gebeurt in vier delen.

Geweldsmiddelen
Het eerste deel van het Handboek gaat over geweld. Het geeft een overzicht van de verschillende geweldsmiddelen die worden toegepast, een typologie van gewapende conflicten, een geschiedenis van het wapengeweld, de samenhang tussen interne en internationale gewapende conflicten en de kosten en baten van oorlogsgeweld. Dat de kosten de baten ver overtreffen zal voor weinig mensen een ontdekking zijn. Waarschijnlijk is het begrip kostenverdraagzaamheid wel een ontdekking. Deze term slaat op de bereidheid om de kosten van een gewapend conflict te dragen. Leiders hebben dat de hele geschiedenis door gemakkelijk gedaan omdat ze zelf meestal buiten schot bleven. Vooral de bevolking ervoer de individuele gevolgen ervan, die ze bovendien nauwelijks kon beïnvloeden. Maar naarmate, vooral via de TV, de gruwelbeelden van oorlogen tot ons doordringen en lijkkisten van eigen strijdkrachten in beeld komen gaat de publieke opinie zich roeren, wat in democratisch geregeerde landen de kostenverdraagzaamheid doet verminderen, ook bij de politieke leiders die zich willen handhaven. In dictatoriaal geregeerde landen wordt de kostenverdraagzaamheid van de leiders minder door de publieke opinie beïnvloed, hoewel dit op den duur zeker zal veranderen.

Ideeën en methodiek
Het tweede deel van het handboek behandelt het denken over oorlog en vrede. Het laat de grote verscheidenheid aan ideeën over oorlog en vrede zien en het geeft een overzicht van de verschillende benaderingen van het wetenschappelijk onderzoek. Het is voor de leek minder interessant evenals deel drie, dat een overzicht geeft van de toegepaste onderzoekmethodieken. Je moet wel erg ge•nteresseerd zijn om deze delen door te nemen zoals je dat van studenten in de politicologie kunt verwachten.

Diagnose en prognose
In het vierde deel trachten de schrijvers antwoord te geven op de vraag: Over welke informatie moet men beschikken om een goede diagnose te stellen en een betrouwbare prognose mogelijk te maken? Zij onderscheiden een statische en een dynamische analyse. Bij de statische analyse tracht men informatie in te winnen over en beter inzicht te krijgen in vijf onderwerpen, namelijk de huidige stand van het conflict, de bij het conflict betrokken partijen, de aard van de geschilpunten, de toegepaste strategie en de, wat ze noemen, opportuniteitsstructuur, d.w.z. de machtsverhoudingen, de ingezette crisisbeheersingsmiddelen en de omgevingsfactoren die het gebruik van geweld bevorderen of beperken. Bij de dynamische analyse is vooral de ontwikkeling die het betreffende conflict vertoont van belang. Men kan namelijk 13 fasen in een conflict onderscheiden en het is van belang inzicht te hebben in welke fase het conflict verkeert als men de gang van zaken gunstig wil be•nvloeden.

Conflicten beheersen
Het vraagt nogal wat om het boek van meer dan 300 bladzijden door te werken maar het loont de moeite. Het laat de lezer zien dat er meer dan 24 soorten geschillen zijn die tot oorlog kunnen leiden en dat er zoals gezegd 13 fasen in een conflict kunnen worden onderscheiden. En nu noem ik nog maar een paar van de vele ontdekkingen die de lezer doet. Wat het boek zonneklaar aantoont is dat conflicten voorkomen, conflicten beheersen en conflicten oplossen ingewikkelder is dan men over het algemeen denkt. Er moet nog veel onderzocht worden en er moet nog veel met niet-militaire middelen worden ge‘xperimenteerd om politieke conflicten zodanig te kunnen beheersen dat ze niet uitlopen op massaal oorlogsgeweld.

Terreindiplomatie
Een ding staat evenwel vast, en de schrijvers bespreken dat in het tweede hierboven genoemde boekje over terreindiplomatie. Zonder inschakeling van niet-gouvernementele organisaties en de bevolking die ter plekke bij het geschil is betrokken, is een duurzame vrede niet mogelijk. "Terreindiplomatie verwijst naar het zenden van niet-gouvernementele teams naar conflictgebieden voor een lange termijn teneinde lokale initiatieven met betrekking tot conflictpreventie te stimuleren en te ondersteunen." Wat dat inhoudt wordt in 116 bladzijden eenvoudig en helder uiteengezet. Verheugend is het dat de inhoud van het boekje blijkbaar de instemming heeft van Erik Derijke, Staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking in België en Jan Pronk, de toenmalige Minister voor Ontwikkelingssamenwerking in Nederland, die beide een nawoord schreven. Terreindiplomatie lijkt veel op wat Peace Brigades International en het Balkan Peace Team doen en wat de Stichting Burger Vredes Teams Nederland nastreeft. Persoonlijk vind ik de term terreindiplomatie niet zo gelukkig gekozen omdat diplomatie doet denken aan niet openbare manipulaties aan de top, terwijl het bij terreindiplomatie gaat om openbare samenwerking aan de basis. Maar dat doet niets af aan de betekenis die, naar ik hoop, dit boekje heeft. Wie de stand van zaken met betrekking tot de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek naar een groot aantal aspecten van de problematiek van oorlog en vrede wil kennen, en over argumenten willen beschikken voor het verder ontwikkelen van de niet-militaire manier van conflictpreventie, conflictbeheersing en conflictoplossing, zonder eindeloos zoeken in de brei van bestaande literatuur, heeft aan beide boeken een overzichtelijke bron.

(1) Luc Reychler m.m.v. Nico Vertongen: Een Wereld veilig voor Conflict, Handboek Vredesonderzoek, 1995, 335 blz. (E 23,80).

(2) Luc Reychler en Reginald Moreels: De Agressie voorbij, Terreindiplomatie, 1995, 129 blz. (E 12,50).

Gepubliceerd in:
Kwartaalblad Geweldloos Actief, Postbus 137, 8000 AC Zwolle.

(WEB100D3.02)