|
(WEB200I.15)
GEWELDLOZE STRIJD: ONDERGRAAF MACHTSBASIS DICTATOR! (I.15)
GEWELDLOZE STRIJD:
ONDERGRAAF SADDAM’S MACHT EN ZET HEM AF
Nu de regering-Bush zich tot doel gesteld heeft om het regime
van Saddam Hussein via een oorlog omver te werpen, maar daar weinig steun
voor krijgt, is de vraag actueel of er ook een andere mogelijkheid is. In
een groot aantal situaties bleek massaal geweldloos verzet vanuit de bevolking
zeer doeltreffend om dictators aan de kant te zetten. Bovendien vielen daarbij
nauwelijks doden, werd het land niet geruïneerd en kregen democratische
hervormingen meer kans.
Machtsbasis
Sommigen herinneren zich misschien nog de beelden van Ceaucescu,
de wrede en gehate dictator van Roemenië. Hij sprak, december 1989, tienduizenden
demonstranten toe en probeerde hen tot kalmte te manen. Maar ze zwegen niet
meer en applaudisseerden niet meer op zijn bevel, als alle jaren daarvoor!
Ze begonnen te joelen en schreeuwden: ‘moordenaar’. Van Ceaucescu
bleef niet meer dan een klein, angstig kereltje over die probeerde weg te
vluchten, opgepakt werd en doodgeschoten. Hoeveel macht je als tiran hebt
hangt helemaal af van je machtsbasis. Als die scheuren gaat vertonen, en steeds
verder afbrokkelt, dan kan geen enkele dictator zich staande houden.
In zijn 3-delige hoofdwerk ‘De Politiek van Geweldloze Actie’ (Boston,
1973) deed prof.Gene Sharp (Harvard Universiteit, USA) hier uitgebreid onderzoek
naar en verschafte diverse oppositiegroepen in dictatoriale landen de strategie
voor hun succes. Hij kwam tot de conclusie dat er een zekere mate aan steun
van het volk aanwezig moet zijn om een dictatuur in stand te houden. Vanuit
de bevolking, of delen daarvan, komen de ambtenaren, politie-agenten en militairen.
Zij dragen en verdedigen het regime. Van belang hierbij is dat het regime
greep houdt op het bestuursapparaat, op de natuurlijke hulpbronnen, het economisch
systeem, media en communicatie-middelen, alsmede op het transportsysteem.
Als de repressie, of de levensomstandigheden, te erbarmelijk of te knellend
worden dan begint de bevolking zich steeds openlijker en massaler te roeren
en zullen delen van het bestuursapparaat, van politie en leger, zich terughoudender
gaan opstellen en minder bereidwillig zijn het bewind te steunen. Ook de geestelijkheid
en het zakenleven gaan zich kritischer opstellen. De machtsbasis van de dictator
wordt met de dag kleiner en in een aantal maanden, of soms slechts weken,
stort het gehate regime volledig in. De eens zo ongenaakbare dictator zal
proberen zo snel mogelijk het veld te ruimen.
Repressie
Niet dat het in elke situatie zo loopt, en meestal zal de oppositie
tegen het regime een nietsontziende repressie te verduren krijgen, maar “hoe
harder een dictator met zijn zwaard op de golven van de oceaan (‘de bevolking’)
in slaat, des te sneller begeeft zijn arm (politie en leger) het”, drukte
Gandhi het eens heel helder uit. Voorwaarde is wel dat de oppositie zich terdege
traint en blijft vasthouden aan een geweldloze strategie. Zij moet geen bedreiging
voor ambtenaren, politie en militairen zijn, die het vuile werk moeten opknappen
en daar steeds grotere weerzin tegen krijgen. Geweld vanuit de oppositie daarentegen
geeft het regime, inclusief politie en leger, een rechtvaardiging om hard
op te treden tegen die ‘terroristen’. Niet zelden wordt dan ook
door dictaturen of overheden geprobeerd geweld uit te lokken of via infiltranten
geweld te laten plegen om de oppositie in diskrediet te brengen. Vastberaden
en onwankelbare geweldloze strijd ondergraaft de pijlers van de macht van
de dictatuur dan ook op een doeltreffende wijze en geeft meer garanties voor
democratische hervormingen na de val van het regime. Dictators als Duvalier
(Haïti, febr.1986), Marcos (Filippijnen, febr.1986), Pinochet (Chili,
1988), Zhikov (Bulgarije, nov.1989), Honnecker (Oost-Duitsland, nov.1989),
Ceaucescu (dec.1989), Milosevic (Servië, okt.2000), om er maar enkele
te noemen, konden zich niet staande houden toen hun volk massaal, en in overgrote
mate geweldloos, in verzet kwam.
Geweldloos weerbare bevolking
Wat had in de afgelopen 12 jaar allemaal niet bereikt kunnen
worden als ook door de politiek overtuigender gewerkt was aan vrede in het
Midden-Oosten op basis van een geweldloze conflictaanpak? Wat als, in overleg
met alle Arabische landen, een CVSE (Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking)
in het Midden-Oosten tot stand gebracht was, zoals in 1990 voorgesteld werd
door Gorbatsjov, Koning Hussein, Kohl, Mitterand en Mubarak? Wat als, zoals
de internationale geweldloze beweging toen al voorstelde, er een permanent
bureau ingesteld was voor het coördineren van constructieve voorstellen
van conflictoplossing, bemiddeling en het opzetten van geweldloze vredesbrigades
in VN-verband in het Midden-Oosten? Wat als onder meer de inwoners van die
landen zich bekwaamd hadden in democratiseringsprocessen en in vormen van
geweldloze weerbaarheid? Voor een minuscule fractie van de budgetten van de
geldverslindende dagelijkse vluchten boven de ‘no-fly-zones’ van
Noord- en Zuid-Irak hadden miljoenen handboeken en instructie-brochures hierover
aan de Irakese volk ter beschikking gesteld kunnen worden. Een dergelijke
aanpak vraagt echter een ander denken, dan het overheersende zich blindstaren
op militair geweld. Daardoor wordt de mensheid in de greep van oorlog en terrorisme
gehouden, terwijl een gigantisch potentieel aan mogelijkheden ongebruikt gelaten
wordt.
Voorjaar 2002 ergerde een Irakese oppositieleider zich eraan dat de regering
Bush alle militaire strategieën overwoog om het regime weg te krijgen,
zonder zich te realiseren dat “22 miljoen Irakezen walgen van Saddam
Hussein” en dat zij een groot potentieel vormen om hem de controle over
het land te ontnemen. Het wordt de hoogste tijd dat we ook op het gebied van
politiek conflictmanagement democratische processen gaan invoeren en benutten,
in plaats van star vast te blijven houden aan methoden die kenmerkend zijn
voor een dictatuur. Oorlog als ‘voortzetting van de politiek met andere
middelen’ zou voor een beschaafde wereld niet meer aanvaardbaar dienen
te zijn. Laten we dezelfde middelen gaan gebruiken waarop we in onze democratieën
zo trots zijn.
Geen oorlog maar democratisering
Het geloof dat macht niet aan dictators ontnomen
kan worden zolang ze hun superieure militaire apparaat gebruiken is onjuist.
De dictators die door geweldloze bewegingen ten val zijn gebracht hadden er
geen moeite mee leiders van de oppositie te vermoorden en meedogenloos op
te treden. Maar juist hierdoor kwamen zij steeds meer alleen te staan, omdat
het onderdrukkende en gruwelijke geweld gericht was tegen vreedzame burgers
die uitermate redelijke veranderingen wilden. De moker van de repressie trof
niet de moker van een gewelddadige oppositie, maar een rubberen bal van vreedzaam
verzet die de moker als een boemerang deed terugslaan op de troon van de tiran.
Het zal duidelijk zijn dat geweldloze bewegingen tot het uiterste beproefd
worden, maar dat ingrijpende veranderingen ten goede de winst van het verzet,
en van de gehele samenleving, vormen.
In een artikel in het Amerikaanse blad Sojourners (sept.-okt.2002) concludeerden
de schrijvers dan ook terecht: “Regimes die geen probleem hadden met
wreed optreden tegen oppositie, zijn toch verdreven. Hoe? Door eerst te laten
zien dat oppositie mogelijk is en door het regime de laatste restjes binnen-
en buitenlandse steun te ontnemen. Door zijn legitimiteit te verwerpen, door
de kosten van de onderdrukking op te jagen en door het repressieapparaat te
overvragen. Strategische geweldloze actie is geen kwestie van aardig zijn
tegen de onderdrukker, maar van de pijlers van zijn macht afbreken en hem
wegjagen. Het is mogelijk in Irak.”
Nu de ogen van de wereld op Irak gericht zijn is de mogelijkheid om gesprekken
over democratisering tot doel te stellen, bijvoorbeeld binnen een af te spreken
termijn van een maand, gunstiger dan ooit. De invloedrijke kroonprins Abdoellah
van Saoedi-Arabië heeft de Arabische leiders inmiddels al opgeroepen
om de bevolking meer invloed te geven, zo viel begin februari in de New York
Times te lezen. Eind januari belegde hij een bijeenkomst met 36 liberale en
islamitische denkers. Dit resulteerde in een opiniestuk dat door 104 Saoedische
intellectuelen ondertekend werd. Verkiezingen voor provinciale raden en voor
een gekozen parlement zijn het einddoel van een ingrijpend democratiseringsproces
dat in de komende jaren zou dienen plaats te vinden. ‘Dit is de manier
om terrorisme en de slechteriken écht te bestrijden,’ aldus een
van de ondertekenaars.
Het onbeschrijfbare leed van oorlog, de stromen vluchtelingen, de aangerichte
ravage, alsmede de te voorziene vergelding via terroristische aanslagen kan
voorkomen worden. De 100 miljard die de VN voorziet voor de wederopbouw van
Irak, na militaire verwoesting, kan dan ook heel wat beter aangewend worden.
Wim Robben, historicus. Werkzaam als voorlichter/trainer bij de Stichting
voor Actieve Geweldloosheid (Zwolle).
----------------------------
Ter informatie:
* Gene Sharp ‘The politics of Nonviolent Action’, Porter Sargent
Publishers, Boston – 1973.
* Richard Deats: ‘De mondiale verspreiding van aktieve geweldloosheid;
de grote politieke omwentelingen sinds 1986’; SVAG, Postbus 137, 8000
AC Zwolle – 1998.
* ‘With weapons of the will; how to topple Saddam Hussein nonviolently’
in Sojourners, sept.-okt.2002 (www.sojo.net) van P.Ackerman (voorzitter van
de Fletcher School of Law and Diplomacy) en J.DuVall (directeur van het International
Center on Nonviolent Conflict).200I.15
(WEB200I.15)
|